Republika Srpska se nije rodila samo "rikom" oružja i "galamom" granata, iznedrili su je umeće, sposobnost, istrajnost i upornost naroda koji je putem kulture i sporta "peglao" iskrivljenu sliku montiranih etiketa zalijepljenih na sve ono što je nosilo prefiks jugoslovenski.
Nepravedno, skočio je cijeli svijet na leđa jednog naroda, nije ga baš bilo ugodno nositi nekoliko godina. Ko zna zbog čega je sve to dobro? I šta nam je Svevišni poručio?
Fudbal je u cijeloj ovoj priči imao svoju ulogu. Svaki početak je težak, ali kasnije, kada krenu da naviru uspomene, prorade emocije, jače od bilo koje ljubavi na ovoj planeti.
Podgrmeč više ne pripada Republici Srpskoj. Ni geografski pojam, ali ni Fudbalski klub, prvoosnovani u novoj Jugoslaviji, na slobodnoj teritoriji, 4. aprila 1944. godine. I tada, u Drugom svjetskom ratu, fudbal je imao zadatak da probudi napaćeno stanovništvo i vrati ga u normalu. Pogotovo omladinu.
Sjećanje na oktobar 1993. godine priča jednu od nevjerovatnih priča koju može da napiše fudbal. Na sebi svojstven način, onako direktno, kao scenario za film predodređen da bude nagrađen. Pored onih antologijskih Kup utakmica između Borca i Rudar Prijedora susret osmine finala Kupa Republike Srpske, Podgrmeč – Eletrobosna (Jajce) je možda još jača i emotivnija priča. Otud i mnogo jači bol i žalost za onim što je „s druge strane plota“.
Loše vijesti sa ratišta, mnoge tužne sudbine i kovčege sa ratnim herojima i "zidarima" budućnosti Republike Srpske na trenutak je, u opštem mraku i nedostatku istinskih vrijednosti, zamijenio fudbal. Na veličanstven način upalivši iskru naše budućnosti sa takvom moći da je ugrijala sva naša srca puna neizvjesnosti i straha, odnosno obasjala naše crne misli.
Istorija je zapisala ovako...
Srpska radio-televizija (danas Radio-televizija Republike Srpske) u odgođenom terminu je emitovala skraćeni snimak utakmice između Podgrmeča i Elektrobosne, u rangu najvećih svjetskih derbija i finala Svjetskog prvenstva. Bez imalo pretjerivanja.
Elektrobosna je u Jajcu pobijedila 2:1, u revanšu i povela 1:0, taj rezultat bio sve do 89. minuta. A onda finiš za anale - Podgrmeč je za dva minuta postigao isto toliko golova, preokrenuo rezultat i izborio jedanaesterce koji su se izvodili u polumraku. Uspješniji su bili Sanjani, prošli dalje. Nastala je erupcija oduševljenja i radosti, veseli navijači utrčali su na teren da proslave veliki uspjeh svojim ljubimaca.
Na drvenoj tribini koja danas ne postoji lom i opšta gungula! U gužvi, čuvajući televizijsku opremu tadašnji urednik sportskog programa Tomo Marić je u mikrofon izdeklamovao:
- Fudbal je fudbal ma gdje god da se igrao. Bilo to na "Santjago Bernabeu" u Madridu ili ovdje, na stadionu Podgrmeča, u Sanskom Mostu...
Na tim susretima "rodio" se fudbaler koji će, kasnije, ostaviti dubok trag u banjalučkom Borcu i fudbalu Republike Srpske – Oliver Jandrić. Iako golobrad momak pokazao zavidno umijeće s loptom, vrlo brzo se preselio u Banjaluku, tu je i ostao jer je poput mnogih u toku nesrećnog rata ostao bez krova nad glavom i ognjišta i s porodicom potražio spas među svojim narodom. Jandra je postao igrač Borca sa najviše trofeja i najdužim stažom u „crveno-plavom“ dresu u poslijeratnom periodu.
U četvrtfinalu Podgrmeč je ispao od Šatora iz Glamoča koji takođe, poput Sanskog Mosta i Jajca, nakon potpisa Dejtonskog sporazuma nije više teritorija Republike Srpske. Ipak, ostalo je zapisano na počecima fudbala i Kupa Republike Srpske – Podgrmeč, Elektrobosna i Šator – učesnici najstarijeg takmičenja na tlu trouglaste zemlje, nekadašnje centralne jugoslovenske republike.
U sljedećoj sezoni Sanjani su eliminisali Borac iz nekadašnjeg Titovog Drvara (kakva sudbina, ni ovaj grad ne pripada srpskom entitetu, a nekada je kao klub iz Federacije BiH nastupao u sistemu takmičenja Republike Srpske). Poslije Drvarčana Rudar Prijedor se ispriječio na putu Podgrmečlija i kasnije došao do finala s Borcem.
Malo ko je te 1994. godine, u jesen, mogao znati i pretpostaviti, da će sljedeća jesen biti tako bolna za stanovnike Podgrmeča i sanske opštine. A bila je...
Fudbalski hroničari u Sanskom Mostu ovo doba vode pod tezom „nelegalni dio“. U najmanju ruku – zanimljivo.
Pod pritiskom neprijateljskih snaga potpomognutih bombama NATO avijacije koje su razarale sve pred sobom, ubijale i vojsku i civile granice Republike Srpske počele su da se povijaju i cijepaju. Neprijateljski NATO avioni su tukli po gradovima, bombardovali izbjegličke kolone, sijali smrt nemilice. Ni mnogo spremnije i naoružanije vojske ne bi izdržale. Počeo je odron teritorije naše otadžbine. Goloruki i bespomoćni narod, više od 200.000 duša svoj život je spakovalo u zavežljaj bježeći pred čeličnim pticama čiji je jedini produkt bila smrt!
Padali su, jedan za drugim, gradovi: Glamoč, Grahovo, Ključ, Krupa na Uni, Petrovac, Šipovo, Jajce, Mrkonjić Grad, Sanski Most... Tu je stalo. Negdje je moralo. Što, ako je baš moralo tako da bude, nije stalo malo ranije? Zašto se uopšte tako nešto i moralo da desi? Odgovori stoje negdje drugdje. Zapisani!
Od posljednjeg gore pomenutog grada Republika Srpska se oprostila 10. oktobra 1995. godine. Bilo jednom i nikad više.
Ostale su lijepe uspomene zahvaljujući fudbalu.
Bolno zabilježene u srcima svih Sanjana, Grmečlija i Podgrmečlija.
Bilo jednom na stadionu Podgrmeča u Sanskom Mostu...
Slavko BASARA
